Değer Zincirimizdeki Emisyonları Azaltmak için Bilimin İzinden Gidiyoruz
İklim kriziyle mücadele, topluma olan en büyük katkımızdır. Yenilenebilir enerji lideri olarak temel hedefimiz; hükümetler, müşteriler ve sanayi kuruluşlarıyla birlikte çalışarak jeotermal, hidro, rüzgar enerjisi, güneş enerjisi (PV) gibi yenilenebilir enerji çözümlerimizle enerji sistemlerini karbonsuzlaştırmaktır.
Yenilenebilir enerji üretmekle kalmayıp, yenilenebilir enerji varlıklarımızın üretim, kurulum, taşımacılık ve işletim süreçlerinde emisyonları azaltan çözümler sunmayı amaçlıyoruz. Böylece, dünya olarak acil ihtiyaç duyduğumuz net sıfır ekonomiye geçişe aktif olarak katkıda bulunuyoruz.
Özellikle elektrik dağıtımı, çelik ve çimento gibi karbonsuzlaştırılması zor sektörlerde, yeni teknolojileri keşfetmek, test etmek, pilot uygulamalar geliştirmek ve ölçeklendirmek için çalışıyoruz. Bu süreci yalnızca kendi sektörümüz içinde değil, sektörler arası iş birliğiyle gerçekleştirmemiz gerektiğinin bilincindeyiz.
Tüm değer zincirimizde (kapsam 1, 2 ve 3) net sıfır emisyona 2040 yılına kadar ulaşmayı hedefliyoruz. Bu hedef, Bilim Temelli Hedefler girişimi (SBTi) tarafından doğrulanmıştır.
Hedeflerimiz, önceliklerimiz ve bu hedeflere ulaşmak için gerçekleştirdiğimiz çalışmalara ilişkin daha fazla bilgi için aşağıdaki detayları inceleyebilirsiniz.
SBTi Onaylı Temel Sera Gazı Hedeflerimiz
- Elektrik ve ısı üretiminden kaynaklanan kapsam 1 emisyonlarını 2030 yılına kadar MWh başına %74, 2040 yılına kadar %98 oranında azaltmak
- Kapsam 2 emisyonlarını 2030 yılına kadar %42, 2040 yılına kadar %90 oranında azaltmak
- Ticareti yapılan elektriğin üretimi ile ilgili faaliyetlerden kaynaklanan kapsam 1 ve kapsam 3 emisyonlarını 2030 yılına kadar MWh başına %74, 2040 yılına kadar %98 oranında azaltmak
- Diğer tüm kapsam 3 emisyonlarını 2030 yılına kadar %25, 2040 yılına kadar %90 oranında azaltmak
Bilim temelli hedefler (SBT), işletmeler tarafından sera gazı emisyonlarını azaltmak için net bir yol haritası oluşturmak üzere geliştirilen hedeflerdir. Zorlu Enerji SBTi Hedefleri Doğrulama Raporu’na link üzerinden ulaşabilirsiniz
SBTi Hedefleri Doğrulama Raporu
SBTi Hedeflerimiz ile uyumlu iş stratejimiz ve büyüme projeksiyonumuz
İklim krizi, enerji trilemmasını – enerji güvenliği, enerji maliyeti ve çevresel sürdürülebilirlik arasındaki dengeyi – daha karmaşık hale getirmiştir. Yenilenebilir enerji kaynaklarının yaygınlaşması, düşük karbonlu bir gelecek için kritik olsa da bu kaynakların süreksiz doğası, enerji güvenliğini sağlama açısından depolama teknolojilerini vazgeçilmez hale getirmektedir. Özellikle enerji depolama çözümleri, güneş ve rüzgar gibi değişken kaynakların entegrasyonunu kolaylaştırarak, talep ve üretim arasındaki boşlukları kapatmaktadır. Bu teknolojiler, yalnızca enerji arzını istikrarlı hale getirmekle kalmaz, aynı zamanda enerji maliyetlerini azaltarak çevresel sürdürülebilirliğe katkı sağlar.
Uluslararası Enerji Ajansı'na (IEA) göre, 2023 itibarıyla küresel elektrik depolama kapasitesinin 500 GW’a ulaşması beklenmektedir; bu kapasite, yenilenebilir enerji kaynaklarının sistem güvenliği üzerindeki baskısını hafifletmede önemli bir rol oynamaktadır. Aynı zamanda, sürdürülebilir bir enerji sistemine geçiş, 2050’ye kadar küresel enerji sektöründen kaynaklanan emisyonların %75 oranında azaltılmasını gerektirmektedir (IEA, 2021 Net Zero by 2050 Roadmap). Bu hedeflere ulaşmada enerji depolama teknolojilerinin yanı sıra yenilenebilir enerji sistemlerinin entegrasyonu büyük önem taşımaktadır.
Enerji Trilemması’na yönelik bilgi ve IEA Net Zero by 2050 Raporu’na aşağıdaki linkten erişebilirsiniz.
Zorlu Enerji, 2040 yılı projeksiyonları doğrultusunda oluşturduğu iş strateji ile elindeki hibrit, güneş, rüzgar ve jeotermal santral lisanslarını değerlendirerek enerji dönüşümüne liderlik etmeyi hedeflemektedir. Bilim Temelli Hedefler girişimi (SBTi) çerçevesinde belirlenen net sıfır taahhüdüne uygun olarak, bu projeler hem enerji arz güvenliğini sağlarken hem de karbon emisyonlarını azaltma konusunda kritik bir rol oynayacaktır. Enerji sektörü, küresel sera gazı emisyonlarının yaklaşık %73’ünden sorumlu olduğundan, Zorlu Enerji’nin bu yenilenebilir enerji yatırımları, iklim kriziyle mücadelede önemli bir sorumluluğu yerine getirmektedir.
E-Mobilite'nin Sağlık Faydaları
Dünya Sağlık Örgütü’ne (WHO) göre, PM2.5 maruziyetinin 1 µg/m³ azaltılması, her 100.000 yetişkin için yılda yaklaşık 34 ölümün önlenmesini sağlayabilir. E-mobilite, hava kirliliğini ve NOx kaynaklı solunum ve kardiyovasküler rahatsızlıkları azaltarak bu tür sağlık risklerini önemli ölçüde düşürür. Ayrıca, gürültü kirliliğini azaltarak halk sağlığını iyileştirir ve kronik hastalık risklerini azaltır. "Taşımacılığın Dışsal Maliyetleri El Kitabı," e-mobilitenin Kaybedilen Yaşam Yılları (YOLL) ve Engellilik Nedeniyle Kaybedilen Yıllar (YLD) oranlarını düşürdüğünü ortaya koymaktadır. Rapora aşağıdaki link üzerinden erişim sağlayabilirsiniz.
Taşımacılığın Dışsal Maliyetleri El Kitabı
İklim Krizi ile Mücadele Çalışmalarımız
Enerji Üretim Süreçlerimizi Karbonsuzlaştırıyoruz
Sürdürülebilirlik hedeflerimizi gerçekleştirmek için, enerji üretimimiz ve operasyonlarımızdan kaynaklanan karbon emisyonlarını azaltmamız gerekiyor. Bu doğrultuda önemli ilerlemeler kaydettik ve iklim bilimine dayalı hedefler doğrultusunda çalışmaya devam ediyoruz.
Zorlu Enerji olarak vizyonumuz, tamamen yenilenebilir enerjiyle çalışan bir dünya yaratmaktır ve bu geçişin öncü katalizörlerinden biri olmayı hedefliyoruz. Bu yolculuk, kendi enerji üretimimizi ve operasyonlarımızı karbonsuzlaştırmakla (kapsam 1-2) başlıyor.
Ne Yapıyoruz?
Emisyon azaltım hedeflerimizi, Bilim Temelli Hedefler girişimi (SBTi) tarafından doğrulanmış iklim bilimine uygun şekilde belirledik. 2040 yılına kadar, enerji üretimimiz ve operasyonlarımızdan kaynaklanan emisyon yoğunluğunu 2021 yılına kıyasla %98 oranında azaltmayı taahhüt ediyoruz. Bu hedef, ısı ve elektrik üretimiyle birlikte tüm operasyonlarımızı, taşıma araçlarını ve sahalarımızı kapsıyor (kapsam 1-2).
Termik santral ve doğal gaz dağıtım iş kollarından çekilerek fosil yakıtlardan kaynaklanan emisyonları aşamalı olarak ortadan kaldırmaya yönelik stratejik bir adım attık. Ayrıca, jeotermal operasyonlarımız için karbon yakalama, kullanma ve depolama (CCUS) teknolojilerini hayata geçirmek üzere GECO Projesi’ni planlama aşamasına aldık.
Gelecek Hedeflerimiz
Kapsam 1 ve 2 emisyonlarını azaltmaya devam ederek %98 hedefimizin ötesine geçmeyi ve emisyon yoğunluğumuzu mümkün olan en düşük seviyelere indirmeyi amaçlıyoruz.
Tüm operasyonlarımızda kullandığımız elektriği %100 yenilenebilir kaynaklardan temin ederek I-REC ve YEK-G belgelendirmesi planlıyoruz.
Tedarik Zincirimizi Karbonsuzlaştırıyoruz
Tedarik Zinciri Karbonsuzlaştırmaya Neden Odaklanıyoruz?
Enerji sektöründe en ilerici karbonsuzlaştırma hedeflerine sahibiz ve tüm değer zincirimizde (kapsam 1-3) net sıfır sera gazı emisyonuna ulaşmayı amaçlıyoruz. Tedarik zincirimizden ve doğal gaz kullanımından kaynaklanan kapsam 3 emisyonlarımızı nasıl azalttığımızı öğrenin.
Zorlu Enerji olarak, 2040 yılına kadar tüm değer zincirimizde net sıfır emisyona ulaşmayı hedefliyoruz. Bu doğrultuda, iş planlarımızdan doğal gaz satışını ve kömür bazlı elektrik üretim varlıklarımızı portföyümüzden çıkardık ve şimdi tedarik zincirimizdeki emisyonları azaltmaya odaklanıyoruz.
Ne Yapıyoruz?
Doğal gaz satışlarını ve termik bazlı elektrik üretim işini iş portföyümüzden kademeli olarak çıkarmayı planlıyoruz. Bu adım, kapsam 3 emisyonlarımızın büyük bir kısmını ortadan kaldıracak. Ancak yenilenebilir enerji varlıklarımızın üretim, kurulum ve taşımacılığından kaynaklanan emisyonlar, yeşil enerji yatırımlarımız arttıkça büyümeye devam ediyor. Bu nedenle, tedarik zinciri karbonsuzlaştırma, net sıfır hedefimize ulaşmanın en önemli ve karmaşık yönlerinden biri haline gelmiştir.
Tedarik zinciri emisyonları doğrudan kontrolümüz dışında olup çoğunluğu satınalmalar, lojistik süreçler, çelik üretimi ve ağır sanayi gibi karbonsuzlaştırılması zor sektörlerden kaynaklanmaktadır. Bu nedenle, başarıya ulaşmak için diğer sektörlerle iş birliği yapmak kritik önem taşımaktadır.
Üç Temel Odak Alanımız:
Karbon İlerlemelerinin İzlenmesi ve Ölçülmesi:
Yaşam döngüsü değerlendirme (LCA) modelleri ve emisyon faktörleri geliştiriyoruz. Bu modelleri, yeni jeotermal santrallerimizin karbon ayak izini hesaplamak için kullanıyor ve diğer teknolojilerimizi kapsayacak şekilde genişletiyoruz. Ayrıca, şeffaflığı ve veri karşılaştırılabilirliğini artırmak için standart LCA metriklerinin geliştirilmesine katkıda bulunuyoruz.
Tedarikçilerle İş Birliği:
Tedarik zincirimizdeki yüksek karbon yoğunluklu sektörlerdeki ana tedarikçilerimizle karbonsuzlaştırma stratejilerini operasyonlarına entegre etmeleri için çalışıyoruz. Bu kapsamda, bilim temelli hedefler benimsemelerini, CDP’ye şeffaf iklim raporlaması yapmalarını ve üretim süreçlerinde yenilenebilir elektrik kullanmalarını teşvik ediyoruz.
Düşük Emisyonlu Ürünlere Yönelik Alım Anlaşmaları:
Düşük emisyonlu teknolojilerin ölçeklenmesine katkıda bulunuyor, tedarikçilerin bu alandaki yatırımlarını teşvik ediyoruz. Örneğin, çelik sektöründe düşük emisyonlu üretime yönelik alım anlaşmaları yaparak, yenilikçi çözümleri destekliyoruz.
Sırada Ne Var?
Yeşil dönüşüm süreçlerinde tedarikçilerimizi desteklemek için yeni araçlar geliştirmeye devam edeceğiz. Ayrıca, biyolojik çeşitlilik, döngüsellik ve tedarikçilerimizin kendi tedarik zincirlerindeki karbon ayak izine odaklanan projeler başlatacağız. Ana tedarikçilerimizle yaptığımız sözleşmelere CDP raporlaması, bilim temelli hedefler ve %100 yenilenebilir elektrik kullanım gerekliliklerini entegre ettik.
Tedarikçilerimiz için oluşturmuş olduğumuz Karbonsuzlaşma Rehberi’ne link üzerinden erişebilirsiniz.
Tedarikçi Rehberi
Zorlu Enerji’de Enerji Verimliliği Yönetimi
Zorlu Enerji, enerji yönetiminde sürdürülebilirliği ve verimliliği önceliklendiren stratejik bir yaklaşımı benimseyerek, hem çevresel etkileri azaltmayı hem de kaynakların etkin kullanımını sağlamayı hedeflemektedir. Şirket, ISO 50001 Enerji Yönetim Sistemi çerçevesinde enerji verimliliği projelerine odaklanmakta ve enerji performansını sürekli iyileştirmek için yenilikçi çözümler uygulamaktadır. Kızıldere ve Gökçedağ gibi santrallerde düzenli enerji denetimleri gerçekleştirilerek enerji yönetim süreçlerinin etkinliği artırılmakta, bu yaklaşımla çevresel ve ekonomik sürdürülebilirlik hedeflerine katkı sağlanmaktadır. Enerji verimliliğine yönelik hedefler ve projelere yönelik bilgi için tıklayınız
Zorlu Enerji Enerji Yönetimi
Zorlu Enerji’de Emisyon Yönetimi
Zorlu Enerji, tesislerde ISO 14064 Sera Gazı Yönetim Sistemi standardını uygulayarak emisyon yönetimini etkin bir şekilde gerçekleştirmektedir. Bu kapsamda, sera gazı emisyonlarının ölçümü, raporlanması ve doğrulanması süreçlerini şeffaflıkla yürüterek çevresel etkileri en aza indirmeyi hedeflemektedir. Ayrıca, emisyon azaltım hedeflerine ulaşmak için enerji verimliliği projelerini devreye almakta, karbon ayak izini düşüren yenilikçi teknolojileri operasyonlarına entegre etmektedir. Yönetim Sistemlerine yönelik detaylı bilgi için tıklayınız.
Sustainablemetrics
Sustainable Metrics projesi, Zorlu Enerji’nin karbon emisyonlarının ve su ayak izinin dijital ortamda hesaplanmasını sağlayarak karbonsuzlaşma hedeflerine katkıda bulunmaktadır. Tüm operasyonlarda kullanılan platform, verilerin hızlı, güvenilir ve hatasız bir şekilde raporlanmasını mümkün kılarak sürdürülebilirlik süreçlerini güçlendirmiştir. Bu proje, özellikle karbon emisyonlarının azaltılmasında dijitalleşmenin rolünü öne çıkarmaktadır.
Zorlu Enerji’de Varlık Yönetimi
Zorlu Enerji, jeotermal operasyonlarına yönelik Varlık Yönetim Planı çerçevesinde hedefler, aksiyon planları ve düzeltici-iyileştirici faaliyetlerle varlıklarının bütünselliğini ve çalışabilirliğini etkin bir şekilde yönetmektedir. Bu plan, şirketin belirlediği emre amadelik hedeflerine ulaşmak amacıyla Seveso Güvenlik Yönetim Sistemi ile entegre bir yaklaşımla uygulanmaktadır. Ayrıca, varlık yönetimi sürecini destekleyen bir politika oluşturarak operasyonel verimliliği artırmayı ve sürdürülebilirlik hedeflerine katkı sağlamayı amaçlamaktadır. Bu bütüncül yaklaşım, Zorlu Enerji'nin güvenlik ve performans odaklı operasyonel mükemmeliyet anlayışını yansıtmaktadır.
CDP Raporlaması ve Türkiye’nin İlk Ormanlar Raporu
Zorlu Enerji, 2023 yılında Türkiye'de ilk defa CDP Ormanlar raporunu yayımlayarak, çevresel etki ve sürdürülebilirlik hedefleri doğrultusunda önemli bir adım atmıştır. CDP, şirketlerin iklim değişikliği, su güvenliği ve ormanlar gibi kritik çevresel konularda şeffaflık sağlamak için küresel bir platform sunar. Bu raporlama, Zorlu Enerji'nin çevresel riskleri değerlendirme ve yönetme konusunda taahhüdünü gösterirken, aynı zamanda yatırımcılar ve paydaşlar için güvenilir veri sağlama amacını taşır. Şirketin CDP yolculuğu, sürdürülebilirlik hedeflerine ulaşmada kritik bir araç olup, çevresel sürdürülebilirliği destekler. 2008 yılından beri CDP raporlaması yapan Zorlu Enerji’nin CDP yolculuğu için tıklayınız.
Sıfır Karbon Ayakizi Ormanları Projesi
Zorlu Enerji, iklim değişikliğiyle mücadele ve sürdürülebilir bir gelecek hedefiyle Sıfır Karbon Ayak İzi Ormanları Projesini hayata geçirmiştir. Proje kapsamında her yıl 90.000 fidan dikimi gerçekleştirerek 2030 yılına kadar Net Pozitif Etki yaratma hedefine hizmet etmektedir. Projemiz hakkında detaylı bilgi için tıklayınız.
Karbon Kredi Piyasalarında Yer Alıyoruz
Zorlu Enerji, Gökçedağ RES ve Pakistan RES projeleri üzerinden ürettiği yenilenebilir enerji sayesinde karbon kredisi üretmekte ve bu kredileri piyasa oyuncularına sunmaktadır. Bu satışlar, özellikle zorunlu piyasalarda faaliyet gösteren firmaların karbon nötrleme hedeflerine katkı sağlamaktadır. RES sahaları, uluslararası geçerliliği olan Gold Standard ve Verra sertifikalarıyla belgelendirilmiş olup, gönüllü karbon piyasalarına yönelik satışlar için GECO Projesi ve şirketin şarj istasyonları ağı üzerinde kapsamlı çalışmalar yürütülmektedir. Zorlu Enerji, karbonsuz varlıklarıyla sürdürülebilir bir gelecek inşa etmeye yönelik çalışmalarını kararlılıkla sürdürmektedir.
Zorlu Enerji’nin Yenilenebilir Enerji Sertifikalarıyla Net Sıfır Hedefine Yolculuğu
Zorlu Enerji, tükettiği elektriğin yenilenebilir kaynaklardan sağlandığını kanıtlamak için I-REC ve YEK-G Yenilenebilir Enerji Sertifikalarını temin etmektedir. 2040 yılına kadar Kapsam 2 emisyonlarını (tüketilen enerjinin üretiminden kaynaklanan emisyonlar) sıfırlama hedefi doğrultusunda, tüm paydaşlarının net sıfır emisyon hedeflerine katkı sağlayacak şekilde faaliyetlerini sürdürmektedir. YEK-G sertifikaları OEPSAŞ üzerinden, I-REC sertifikaları ise Zorlu Enerji Elektrik Ticaret Ekibi tarafından temin edilmektedir. 2023 yılında, Alaşehir JES ve Kızıldere 3 JES'ten sağlanan yenilenebilir elektrik üretimiyle toplam 342.149 MWh elektrik, Uluslararası Yenilenebilir Enerji Sertifikası (I-REC) ile belgelenmiştir. Ayrıca, ZES üzerinden sunulan elektrikli araç şarj ağı hizmetleri de I-REC sertifikasıyla belgelendirilmiştir.
İklim Risklerinin Yönetiminde Zorlu Enerji’nin Proaktif Adımları
İklim değişikliği, enerji sektörü başta olmak üzere tüm sektörler için kritik finansal ve operasyonel riskler yaratmaktadır. Zorlu Enerji, bu riskleri etkin bir şekilde yönetmek ve yatırımcı beklentilerini karşılamak amacıyla İklimle Bağlantılı Finansal Beyanlar Görev Gücü (TCFD) Raporu'nu yayımlamıştır. Bu rapor, iklim risklerinin finansallaştırılması ve şeffaflığın artırılması konusunda önemli bir adım olup, şirketin IFRS S1 ve S2 standartlarına uyum çalışmalarını desteklemektedir. Zorlu Enerji, sürdürülebilir bir geleceği inşa ederken, küresel iklim risklerini ve fırsatlarını stratejik kararlarının merkezine almaktadır. TCFD Raporumuza aşağıdaki link üzerinden ulaşabilirsiniz.
TCFD Raporu
Zorlu Enerji’nin Hava Kalitesi Yönetimi ve Sürdürülebilirlik Çalışmaları
Enerji sektöründeki gelişmeler, hava kalitesi yönetiminin önemini giderek artırmaktadır. Zorlu Enerji olarak, çevresel etkilerimizi en aza indirmek için kapsamlı bir hava kalitesi yönetimi stratejisi benimseyerek temiz bir çevre ve sağlıklı bir gelecek vizyonuyla hareket ediyoruz. Sanayileşme, enerji üretimi ve insan faaliyetleri sonucunda atmosfere salınan hava kirleticilerin etkisini azaltma taahhüdüyle, ulusal ve uluslararası standartlara uygun şekilde emisyonlarımızı izliyor, raporluyor ve azaltıyoruz.
Jeotermal ve termik santrallerimizde, Sera Gazı Emisyonları Ölçme Sistemi (SEÖS) ile anlık emisyon ölçümleri yaparak verilerimizi İl Çevre Müdürlüğüne bildiriyoruz. Termik santrallerde SOx emisyonlarını azaltmak için kireç ve yüksek kalite kömür kullanırken, 2022-2023 döneminde NOx ve SO₂ emisyonlarında sırasıyla %49 ve %32 oranında azalma sağladık. Toz ve CO emisyonlarındaki düşüşlerle de çevresel ayak izimizi küçültmeye devam ediyoruz. Bu başarılar, çevre dostu operasyonlarımızın ve sürdürülebilirlik hedeflerimize olan bağlılığımızın bir göstergesidir. Lüleburgaz tesisimize ait civa emisyon ölçüm raporuna link üzerinden ulaşabilirsiniz.
Civa Emisyon Ölçüm Raporuna
Noktasal emisyonlara ve enerji tüketimlerine dair yıllık hedef ve ilerlemeler için ilerleme raporumuzu inceleyebilirsiniz.
Türkiye’de “ZES”, yurt dışında “Electrip” markası altında sunulan elektrikli araç şarj istasyonları, fosil yakıtlı araçların neden olduğu hava ve gürültü kirliliğine karşı önemli bir çözüm sunmaktadır.
Zorlu Enerji Çevresel Hedefler
E-Mobilite ile Temiz Hava ve Sürdürülebilir Gelecek
Electrip ve ZES markalarımızla fosil yakıtlı araç kullanımının azaltılmasına yönelik çabalarıyla hava kalitesinin iyileştirilmesinde önemli bir rol oynamaktadır. Elektrikli araçların yaygınlaştırılması, özellikle NOx, SO2 ve PM partiküllerinin atmosfere salınımını önemli ölçüde azaltmaktadır. 2023 yılında, Electrip’in faaliyetleri sayesinde toplamda 12.000 ton CO2 emisyonunun önüne geçilmiştir. Bu, fosil yakıt tüketimine bağlı hava kirliliğini azaltmanın yanı sıra, iklim değişikliğiyle mücadelede de büyük bir adımdır. E-mobiliteye yönelik süreçlerimiz için bakınız.
Geleceğin Enerjisi: Güneş ile Sürdürülebilir Bir Dünya
Güneş enerjisi, küresel emisyon yönetiminde en etkili yenilenebilir enerji kaynaklarından biri olarak öne çıkmaktadır. Zorlu Enerji olarak, güneş enerjisine yönelik proje ve sektörel satışlarımızla sera gazı emisyonun önlenmesine katkı sağlıyoruz. Uluslararası Enerji Ajansı’na (IEA) göre, 2023 yılında küresel güneş enerjisi kapasitesi 1 terawatt’ı aşarak, yaklaşık 1.7 milyar ton CO₂ emisyonunun önlenmesini mümkün kılmıştır. Bu gelişmeler ışığında, güneş enerjisine yaptığımız yatırımlar hem ülkemizin hem de dünyanın sürdürülebilirlik hedeflerine hizmet etmektedir. Solar işine yönelik süreçlerimiz için bakınız.